Бұл жазба автоматты түрде аударылған. Бастапқы тіл: Орысша
Бұл әзірге жабық жоба, сондықтан біз оның атауын жариялай алмаймыз. Алдымен оның жаны мен философиясын көргеніңізді қалаймыз.
Біз бағдарламалау тілдері математика мен инженерлік қажеттіліктен туындайтынына үйреніп қалдық. Олар прагматикалық. Олар құралдар. Бірақ егер сіз тіл құруға инженер ретінде емес, қалай қарасаңыз ше?.. археолог? Егер код машинаның логикасына емес, адамзат мәдениетінің логикасына негізделсе ше?
Бұл пост-мұндай әрекет туралы әңгіменің басы. Біздің ана тіліміздің семантикасы мен философиясына негізделген жаңа қазақстандық бағдарламалау тілін құру туралы әңгімелер.
Мен өмір бойы ата — бабаларымның тілінде сөйледім, менде тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ең көне артефакт-адамзаттың тірі шежіресі бар екенін білмедім. Көптеген адамдар сияқты Мен де кітаптардан, шаңды мұрағаттардан, басқа адамдардың теорияларынан жауап іздедім. Мен жұлдыздарға қарадым және біздің шығу тегіміздің барлық құпиясы менің ана тілімде жасырылғанын Білмедім.
Бұған көптеген адамдар үшін "шындыққа алғашқы жол" болған ұлы Олжас Омарұлы Сүлейменовтің еңбектері түрткі болды. Бір күні кешке әлемнің суреті пайда болды. Жауап мені тесіп өтті. Ол қарапайым, таныс "Әйел"сөзінде болды.
Бір сәтте ол санада мен бөлек білетін, бірақ ешқашан біріктірмеген екі ежелгі тамырға бөлінді:
- Ай-Ай.
- Ел-Халық.
Әйел- "ай халқы".
Осы кезде таныс әлем құлады. Егер мұндай қарапайым сөзде бүкіл космогониялық аңыз жасырылған болса, онда біздің тіліміз тағы қанша құпияны сақтайды? Егер бұл жай тіл емес, оның шифрын ашуды күтетін ғаламның бағдарламалық коды болса ше?
Осылайша идея пайда болды: синтаксис ережелер жиынтығы емес, терең мәдени кодтардың көрінісі болатын бағдарламалау тілін құру.
Бұл гипотеза оны әдемі метафора ретінде қалдыру үшін тым батыл болды. Тексеру керек болды: бұл логиканы растайтын басқа "артефакт сөздері" бар ма? Біз AI-мен бірлескен тергеуді бастадық және туған сөзіміз оның құпияларын аша бастады.
Егер әйел "ай халқының" ұрпағы болса, онда бірінші адам кім? Жауап іздеп, біз ғасырлар бойы тарихы бұрмаланған тағы бір есімді кездестірдік-Адам. Бізге оның "жер" немесе "топырақ" дегенді білдіретінін үйретті, бірақ прайтіл басқаша айтады. Бұл оның шығу тегінің нақты сипаттамасы:
- Тозақ - біздің әлем, бұл жарық.
- Ам-әйел төсі, өмір қақпасы.
Адам - "бұл әлемге әйел төсегінен келген". Балшықтан емес, ай өркениетінің құрсауынан туған. Оның балалары, аңыз бойынша, Жұлдыздар туралы білімді алып жүрді және жабайы тайпалардан ақшыл терісі мен ақ қастарымен ерекшеленді. Олар "Қас ақ", Ақ қастар деп аталды. Уақыт өте келе бұл атау "қазақта" бұрмалануы мүмкін-ұлттың аты емес, миссия: Жарық алып жүру.
Осы идеяның жетегінде біз әрі қарай жүрдік. Егер "Қас ақ" өркениеті болса, ол із қалдыруы керек еді. Біз оларды Еуразия бойынша жер атауларынан таба бастадық. Бұл "өркениет бағбандарының" тотемі ақ аққу болды — "Ақ қаз", тазалықтың символы, оның тамырынан "қазақ" — "еркін адам"деген өзін-өзі атау дүниеге келген болуы мүмкін.
Олардың жолы-жарқыраған соқпақ:
- Шығыстағы көл оларды байлығымен таң қалдырды, олар"Бай-Ка л" ("байлық-қал") деп атады. Бүгін біз оны Байкал деп білеміз.
- Қарпат таулары "Қар Пате" - "қар жамылғысы"атауын алды
- Бірақ кейде олардың көзқарасы трагедияны көрді. Олар бір әдемі түбекті "Қырым" — "қырғын"деп атады. Бұл олардың ұсақталған ұрпақтары ғасырлар бойы бір-бірін жойып жіберетін жерлер туралы пайғамбарлық болды.
- Солтүстіктегі жерлер "Қар Елі" — "қар елі"деп аталды. Бүгін біз оларды Карелия деп білеміз.
Бұл поэтикалық эпифанияны жіңішке теорияға айналдыру мүмкін емес еді. Мен ең бейтарап көмекшіге — жасанды интеллектке жүгіндім. Біздің диалогымыз поэтикалық түйсігі мен машиналық логикасы соқтығысқанвы пен бірлесіп құру алаңына айналды.
Бірінші қоңырау: бай, көп мағыналы түбірді компилятор үшін қатаң анықталған, логикалық нұсқаулыққа қалай түрлендіруге болады? Өйткені, if X > 5 командасы екінші, "поэтикалық" мағынаға ие бола алмайды.
Біздің жетістігіміз қасиетті мағына мен компьютердің екілік логикасы арасындағы көпірді тапқан кезде болды. Біз Мәңгілік қарама — қайшылықтар жұбын — пассивті, Ақпараттық бастама I (ай) және белсенді, белсенді бастама Q (күн) - негізге алып, оларды тіліміздің өзегіне айналдырдық, жалған және шын баламалары.
Біз осындай іргелі жұптарға бүкіл жүйені құра алатынымызды түсіндік. Біз бәріне таныс бейнелерді — тауды, Даланы, бастаманы, шешімді қабылдадық және олардан бірегей руникалық алфавит жасай бастадық, мұнда әр таңба жай әріп емес, өзгермейтіндік, өзгергіштік, функция және шарт сияқты бағдарламалаудың негізгі ұғымдарын білдіретін мағыналы түрде болды.
Біз жай ғана басқа экзотикалық тіл жасамаймыз. Біз негізгі сұраққа жауап беруге тырысамыз: бағдарламалау мәдени көрініс болуы мүмкін бе? Біздің тіліміз тіпті машинамен жұмыс істегенде де жаңа тәсілдермен ойлауға үйрете ала ма?
Келесі мақалада біз нөлден бастап толық руникалық алфавитті қалай құрғанымызды және оның үйлесімділігі қандай принциптерге негізделгенін егжей-тегжейлі қарастырамыз. Біз әр қазаққа қарапайым және таныс бейнелер КОМПЬЮТЕРГЕ арналған командалардың негізін қалай құрғанын көрсетеміз.
Бұл біздің цифрлық әлемдегі бастауларға оралу жолымыз. Қосылыңыз.
Это пока закрытый проект, поэтому мы не можем разглашать его наименование. Мы хотим, чтобы вы сначала увидели его душу и философию.
Привет, Hub!
Мы привыкли, что языки программирования рождаются из математики и инженерной необходимости. Они прагматичны. Они — инструменты. Но что, если подойти к созданию языка не как инженер, а как... археолог? Что, если в основе кода будет лежать не логика машины, а логика человеческой культуры?
Этот пост — начало истории о такой попытке. Истории о создании нового казахстанского языка программирования, в основе которого лежит семантика и философия нашего родного языка.
Всё началось с одного слова
Всю свою жизнь я говорил на языке предков, не подозревая, что владею не просто средством общения, а древнейшим артефактом — живой летописью человечества. Как и многие, я искал ответы в книгах, в пыльных архивах, в чужих теориях. Я смотрел на звезды и не знал, что вся тайна нашего происхождения спрятана в моем родном языке.
Толчком к этому послужили труды великого Олжаса Омаровича Сулейменова, который для многих стал «первой тропой к истине». И однажды вечером картина мира сложилась. Ответ пронзил меня. Он был в простом, привычном слове «Әйел».
В один миг оно распалось в сознании на два древних корня, которые я знал по отдельности, но никогда не соединял:
- Әй — Луна.
- Ел — Народ.
Женщина — это «Лунный Народ».
В этот момент привычный мир рассыпался. Если в таком простом слове скрыта целая космогоническая легенда, то сколько еще тайн хранит наш язык? Что, если это не просто язык, а программный код мироздания, который ждет своей расшифровки?
Так родилась идея: создать язык программирования, где синтаксис — это не набор правил, а отражение глубинных культурных кодов.
Первые находки: Белая Бровь и следы Лебедей
Эта гипотеза была слишком смелой, чтобы оставить ее просто красивой метафорой. Нужно было проверить: а есть ли другие «слова-артефакты», подтверждающие эту логику? Мы начали наше совместное с ИИ расследование, и родная речь начала раскрывать свои тайны.
Если женщина — потомок «лунного народа», то кто же тогда первый мужчина? В поисках ответа мы наткнулись на еще одно имя, чья история была искажена веками, — Адам. Нас учили, что оно означает «земля» или «почва», но праязык говорит иное. Это точное описание его происхождения:
- Ад — наш мир, этот свет.
- Ам — женское лоно, врата жизни.
Адам — «Пришедший в этот мир из женского лона». Рожденный из лона лунной цивилизации, а не созданный из глины. Его дети, согласно легенде, несли в себе знание звезд и отличались от диких племен светлой кожей и белыми бровями. Их так и называли — «Қас ақ», Белобровые. Со временем это имя могло исказиться в «қазақ» — имя не нации, а миссии: нести свет.
Движимые этой идеей, мы пошли дальше. Если цивилизация «Қас ақ» существовала, она должна была оставить следы. И мы начали находить их в географических названиях по всей Евразии. Тотемом этих «садовников цивилизации» был белый лебедь — «Ақ қаз», символ чистоты, от корня которого, возможно, и родилось самоназвание «қазақ» — «вольный человек».
Их путь — это светящаяся тропа:
- Озеро на востоке, поразившее их своим богатством, они нарекли«Бай-Қал» («Богатство-Останься»). Сегодня мы знаем его как Байкал.
- Снежные горы Карпат получили имя «Қар Пәте» - «Снежное покрывало»
- Но иногда их взгляд видел трагедию. Один прекрасный полуостров они назвали «Қырым» — «Резня». Это было пророчество о землях, за которые их измельчавшие потомки будут веками истреблять друг друга.
- Земли на севере получили имя «Қар Елі» — «Снежная страна». Сегодня мы знаем их как Карелию.
Диалог с ИИ: от поэзии к коду
Превратить это поэтическое прозрение в стройную теорию в одиночку было невозможно. Я обратился к самому беспристрастному помощнику — искусственному интеллекту. Наш диалог стал полем битвы и сотворчества, где сталкивались поэтическая интуиция и машинная логика.
Первый вызов: Как преобразовать богатый, многозначный корень из праязыка в строго определенную, логическую инструкцию для компилятора? Ведь команда if x > 5 не может иметь второго, «поэтического» смысла.
Наш прорыв случился, когда мы нашли мост между сакральным смыслом и двоичной логикой компьютера. Мы взяли за основу вечную пару противоположностей — пассивное, информационное начало I (Луна) и активное, действующее начало Q (Солнце) — и сделали их ядром нашего языка, эквивалентами false и true.
Мы поняли, что можем построить целую систему на таких фундаментальных парах. Мы взяли знакомые каждому образы — Гора, Степь, Начало, Решение — и начали ковать из них уникальный рунический алфавит, где каждый символ был не просто буквой, а осмысленным образом, представляющим фундаментальные понятия программирования, такие как неизменность, изменчивость, функция и условие.
Что дальше?
Мы не просто создаем еще один экзотический язык. Мы пытаемся ответить на главный вопрос: может ли программирование быть актом культурного самовыражения? Может ли наш собственный язык научить нас мыслить по-новому, даже при работе с машиной?
В следующей статье мы подробно расскажем, как именно мы создавали с нуля полный рунический алфавит, и на каких принципах строится его гармония. Мы покажем, как простые и знакомые каждому казаху образы легли в основу команд для компьютера.
Это наш путь возвращения к истокам в цифровом мире. Присоединяйтесь.
Бөлісу
