Бұл жазба автоматты түрде орыс тілінен аударылған. Russian
Бүгін күрделі экономикалық теориялар мен негіздемелерсіз жасайық. Оның орнына біз бір сұраққа жауап беру үшін Ұлттық Банк пен статистика бюросының калькуляторын және ресми деректерін аламыз: неліктен көпжылдық сауда балансының профициті кезінде теңге бағамы үнемі төмендейді?
Халықаралық сауданың негізінде қарапайым қағида жатыр: тауарлармен алмасу. Егер ел сатып алудан (импорттаудан) көп сатса (экспорттаса), онда оның тауарлары, демек, оның валютасы әлемде сұранысқа ие. Сауда профициті бар. Мұндай елдің валютасы нығаюы тиіс.
Егер ел сатудан көп сатып алса, сауда тапшылығы пайда болады. Оның валютасы әлсіреуі керек, өйткені импортты сатып алу үшін оған экспорттан алғаннан гөрі көп шетел валютасы қажет.
Бұл жоғары математика емес, бұл негізгі логика.
Енді Қазақстанға қарайық.
Төменде Қазақстанның соңғы 20 жылдағы сыртқы сауда статистикасы(млрд. Барлық деректер ҚР ҰБ және ҚР АӘК БНС ашық көздерінен алынған.
| Жыл | Экспорт (млрд.$) | Импорт (млрд.$) | Сальдо (Профицит/Тапшылық) | Нақты орташа жылдық бағам (KZT / USD) | Ресми орташа жылдық бағам (KZT / USD) |
| 2005 | 24.3 | 15.3 | +9.0 | 1/1.59 | 132.88/1 |
| 2006 | 32.9 | 20.0 | +12.9 | 1/1.65 | 126.09/1 |
| 2007 | 42.1 | 29.3 | +12.8 | 1/1.44 | 122.56/1 |
| 2008 | 65.5 | 39.8 | +25.7 | 1/1.65 | 120.30/1 |
| 2009 | 43.1 | 30.2 | +12.9 | 1/1.43 | 147.50/1 |
| 2010 | 60.9 | 32.7 | +28.2 | 1/1.86 | 147.35/1 |
| 2011 | 88.2 | 45.4 | +42.8 | 1/1.94 | 146.62/1 |
| 2012 | 85.8 | 51.1 | +34.7 | 1/1.68 | 149.11/1 |
| 2013 | 79.5 | 55.4 | +24.1 | 1/1.44 | 152.13/1 |
| 2014 | 79.4 | 52.8 | +26.6 | 1/1.50 | 179.19/1 |
| 2015 | 46.2 | 39.0 | +7.2 | 1/1.18 | 221.73/1 |
| 2016 | 36.8 | 33.7 | +3.1 | 1/1.09 | 342.15/1 |
| 2017 | 48.3 | 36.3 | +12.0 | 1/1.33 | 326.01/1 |
| 2018 | 61.0 | 39.5 | +21.5 | 1/1.54 | 344.71/1 |
| 2019 | 57.7 | 45.1 | +12.6 | 1/1.28 | 382.75/1 |
| 2020 | 47.0 | 44.3 | +2.7 | 1/1.06 | 413.19/1 |
| 2021 | 60.3 | 50.8 | +9.5 | 1/1.19 | 427.17/1 |
| 2022 | 84.4 | 50.0 | +34.4 | 1/1.69 | 460.55/1 |
| 2023 | 78.6 | 61.1 | +17.5 | 1/1.29 | 456.40/1 |
Кестеден қорытындылар:
- Тұрақты профицит: 20 жыл ішінде Қазақстан әрдайым сатып алғанынан көп сатты. Елге кеткеннен көп валюта түсті.
- Нақты орташа жылдық: Бұл баған маңызды. Бұл біздің экспорттың импорттан қанша есе көп екенін көрсетеді. Мысалы, 2011 жылы біз импортқа жұмсалған әрбір 1 теңге үшін шамамен 2 доллар таптық. Логикалық тұрғыдан алғанда, біздің 1 теңгеміз 1.94 доллар болуы керек еді, бірақ бір доллар үшін 146 теңге емес.
Егер валюта импортты төлеуге кетпесе, ол қайда кетеді? Жауап қарапайым: ол сауда құралы ретінде емес, жинақ пен алыпсатарлық ретінде ел ішінде орналасады.
Коммерциялық банктерге валюта Айырбастау пункттері арқылы еркін сауда жасауға мүмкіндік беретін заң және ҚР ҰБ саясаты бұл үшін тамаша паразиттік орта құрды. Банктер нақты секторға қызмет етудің орнына параллель, алыпсатарлық нарық құрды.
Тағы да ҚР ҰБ сандарына жүгінейік (2025 жылғы 1 маусымға):
- Банк жүйесіндегі депозиттер: ~36 трлн теңге.
- Оның ішінде шетел валютасындағы депозиттер: ~9.9 трлн теңге (баламасы ~18.6 млрд АҚШ доллары).
- Депозиттерді долларландыру деңгейі: 27.5%.
Ел тапқан шамамен 19 миллиард доллар тек пайыздық шоттарда жатыр. Олар экономика үшін жұмыс істемейді және теңгені нығайтпайды. Олар бағамға тұрақты қысым жасайды, өйткені олар долларға "ұйықтап жатқан" сұраныс. Кез — келген дүрбелең-және бұл ақшаны алып тастауға болады, бұл курсты одан әрі құлатады. Бұл саудаға қатысы жоқ таза алыпсатарлық.
Шешім бүгінде айқын және техникалық тұрғыдан жүзеге асырылуда.
- Айырбастау пункттері туралы Заңды оның ағымдағы түрінде алып тастаңыз. Валютаны сатып алу/сату алыпсатарлық емес, нақты экономикалық қызметке байланысты болуы керек.
- Валюта айырбастау үшін бірыңғай цифрлық платформа құру. Кәсіпкер импорттық келісімшартты төлегісі келеді ме? Ол оны жүйеге жүктейді. Жүйе нақты уақыт режимінде айырбастауды автоматты түрде жүзеге асырады, ол тек бір күндік нақты сауда операцияларының балансынан қалыптасады. Туристке сапар үшін доллар керек пе? Ол сандық билетті ұсынады және жүйе оған картасына валюта сатады.
Мұндай жүйе делдал банктерді алыпсатарлық тізбектен толығымен алып тастайды және бағамның қалыптасуын оның шынайы негізіне — сауда балансына қайтарады.
Жоғарыда келтірілген сандарды талдау көңіл көншітпейтін, бірақ өте айқын суретті салады. Қазақстан экономикасының нақты секторы ондаған жылдар бойы тұрақты сауда профицитін қалыптастыра отырып, күш көрсетті. Сонымен бірге, біздің ұлттық валютамыз нақты өндірісті қолдаудың орнына қаржылық алыпсатарлықты ынталандыратын жүйенің қысымымен әлсіреп, қарама-қарсы бағытта жүрді.
Бұл жүйені шексіз сынға алуға болады. Сіз инстанцияларға хат жазуды жалғастыра аласыз және менімен көптеген жылдар бойы болған ресми бас тартуларды ала аласыз. Бірақ ұсыныссыз сын-бұл тек ауаның шайқалуы. Нақты өзгерістер сөздерден кейін әрекетке дайын болған кезде басталады.
Сондықтан біз Қазақстанның IT-және финтех-қоғамдастығының бір бөлігі ретінде ашық және жауапкершілікпен мәлімдегіміз келеді: біз осы проблеманың технологиялық шешімін жасауға және іске асыруға дайынбыз.
Бізде жоғарыда айтылған бірыңғай цифрлық валюта айырбастау платформасын әзірлеу және енгізу үшін білім, құзыреттілік және технология бар. Болатын жүйе:
- Ашық: нарықтың әрбір қатысушысы бағамның нақты сауда операциялары негізінде қалыптасатынын көреді.
- Әділ: бұл делдал банктердің құндылық жасамай-ақ алыпсатарлықтан артық пайда алу мүмкіндігін жояды.
- Тиімді: бұл сатып алушылар мен сатушыларды нақты қажеттіліктер үшін тікелей байланыстырады, мейлі ол импорттық келісімшартты төлесе де, шетелге сапарға билет сатып алса да.
Біз ЖК шаман әзірлеушілер, талдаушылар және сәулетшілер тобы, прототип пен іске асырудың Жол картасын жасауға дайынбыз. Біз технология алыпсатарлар үшін құрал ғана емес, сонымен қатар ұлттық экономикалық қауіпсіздік үшін сенімді негіз бола алатынын дәлелдеуге дайынбыз.
Бұл үшін техникалық кедергілер жоқ. Бұл жобаны іске қосу үшін қажет жалғыз нәрсе — Қазақстан Республикасы басшылығының саяси еркі.
Біз ақша сұрамаймыз. Біз өз білімімізді ел игілігі үшін қолдануға мүмкіндік беруімізді сұраймыз. Біз Astanahub-қа, Президентке және Үкіметке жүгінеміз: "жасыл жарық" беріңіз, біз теңгені Қаржы ойыншыларының қыңырлығына емес, экономикамыздың нақты жетістіктеріне негізделген күшке қайтаратын жүйе құрамыз.
Ұлттық валютаның болашағы сенім немесе сәттілік мәселесі емес. Бұл цифрлық және шешімділік мәселесі.
Біз курсқа дайынбыз ба-1тг / 1.25$, бұл мәселе.
Давайте сегодня обойдемся без сложных экономических теорий и оправданий. Вместо этого мы возьмем калькулятор и официальные данные Национального Банка и Бюро Статистики, чтобы ответить на один вопрос: почему при многолетнем профиците торгового баланса курс тенге постоянно падает?
Часть 1: Как определяется справедливый курс в реальной экономике?
В основе международной торговли лежит простой принцип: обмен товарами. Если страна продает (экспортирует) больше, чем покупает (импортирует), значит, ее товары и, следовательно, ее валюта пользуются спросом в мире. Возникает торговый профицит. Валюта такой страны должна укрепляться.
Если страна покупает больше, чем продает — возникает торговый дефицит. Ее валюта должна ослабевать, потому что для покупки импорта ей нужно больше иностранной валюты, чем она получает от своего экспорта.
Это не высшая математика, это фундаментальная логика.
Теперь посмотрим на Казахстан.
Часть 2: 35 лет торгового профицита. Анализ официальных данных.
Ниже приведена статистика внешней торговли Казахстана за последние 20 лет (в млрд. долларов США). Все данные взяты из открытых источников НБ РК и БНС АСПР РК.
| Год | Экспорт (млрд. $) | Импорт (млрд. $) | Сальдо (Профицит/Дефицит) | Реальный среднегодовой курс (KZT/USD) | Официальный среднегодовой курс (KZT/USD) |
| 2005 | 24.3 | 15.3 | +9.0 | 1/1.59 | 132.88/1 |
| 2006 | 32.9 | 20.0 | +12.9 | 1/1.65 | 126.09/1 |
| 2007 | 42.1 | 29.3 | +12.8 | 1/1.44 | 122.56/1 |
| 2008 | 65.5 | 39.8 | +25.7 | 1/1.65 | 120.30/1 |
| 2009 | 43.1 | 30.2 | +12.9 | 1/1.43 | 147.50/1 |
| 2010 | 60.9 | 32.7 | +28.2 | 1/1.86 | 147.35/1 |
| 2011 | 88.2 | 45.4 | +42.8 | 1/1.94 | 146.62/1 |
| 2012 | 85.8 | 51.1 | +34.7 | 1/1.68 | 149.11/1 |
| 2013 | 79.5 | 55.4 | +24.1 | 1/1.44 | 152.13/1 |
| 2014 | 79.4 | 52.8 | +26.6 | 1/1.50 | 179.19/1 |
| 2015 | 46.2 | 39.0 | +7.2 | 1/1.18 | 221.73/1 |
| 2016 | 36.8 | 33.7 | +3.1 | 1/1.09 | 342.15/1 |
| 2017 | 48.3 | 36.3 | +12.0 | 1/1.33 | 326.01/1 |
| 2018 | 61.0 | 39.5 | +21.5 | 1/1.54 | 344.71/1 |
| 2019 | 57.7 | 45.1 | +12.6 | 1/1.28 | 382.75/1 |
| 2020 | 47.0 | 44.3 | +2.7 | 1/1.06 | 413.19/1 |
| 2021 | 60.3 | 50.8 | +9.5 | 1/1.19 | 427.17/1 |
| 2022 | 84.4 | 50.0 | +34.4 | 1/1.69 | 460.55/1 |
| 2023 | 78.6 | 61.1 | +17.5 | 1/1.29 | 456.40/1 |
Выводы из таблицы:
- Постоянный профицит: За 20 лет Казахстан практически всегда продавал больше, чем покупал. Валюты в страну поступало больше, чем уходило.
- Реальный среднегодовой: Этот столбец — ключевой. Он показывает, во сколько раз наш экспорт превышает импорт. Например, в 2011 году мы зарабатывали почти 2 доллара на каждый 1 тенге, потраченный на импорт. По логике, наш 1 тенге должен был стоить 1.94 доллара, но никак не 146 тенге за доллар.
Часть 3: Вредитель экономики — спекулятивный спрос и валютные депозиты
Если валюта не уходит на оплату импорта, куда она девается? Ответ прост: она оседает внутри страны в качестве средства сбережения и спекуляции, а не как инструмент для торговли.
Закон, позволяющий коммерческим банкам свободно торговать валютой через обменные пункты, и политика НБ РК создали идеальную паразитарную среду для этого. Вместо того чтобы обслуживать реальный сектор, банки создали параллельный, спекулятивный рынок.
Снова обратимся к цифрам НБ РК (на 1 июня 2025 года):
- Депозиты в банковской системе: ~36 трлн тенге.
- Из них депозиты в иностранной валюте: ~9.9 трлaln тенге (эквивалент ~18.6 млрд долларов США).
- Уровень долларизации депозитов: 27.5%.
Почти 19 миллиардов долларов, заработанных страной, просто лежат на счетах под проценты. Они не работают на экономику и не укрепляют тенге. Они создают постоянное давление на курс, потому что являются «спящим» спросом на доллар. Любой шорох — и эти деньги могут быть сняты, еще больше обрушив курс. Это и есть чистая спекуляция, не имеющая отношения к торговле.
Часть 4: Решение, которое игнорируют более 35 лет
Решение очевидно и технически реализуемо уже сегодня.
- Отменить закон об обменных пунктах в его текущем виде. Покупка/продажа валюты должна быть привязана к реальной экономической деятельности, а не спекулятивной.
- Создать единую цифровую платформу для валютного обмена. Предприниматель хочет оплатить импортный контракт? Он загружает его в систему. Система автоматически проводит конвертацию в режиме реального времени по курсу, который формируется исключительно из баланса таких же реальных торговых операций за день. Туристу нужны доллары для поездки? Он предоставляет цифровой билет, и система продает ему валюту на его карту.
Такая система полностью исключает банки-посредники из спекулятивной цепочки и возвращает курсообразование к его истинной основе — торговому балансу.
Часть 5: Объективная критика полезна, но реальное предложение — полезней вдвойне
Анализ цифр, представленных выше, рисует неутешительную, но предельно ясную картину. Десятилетиями реальный сектор экономики Казахстана демонстрировал силу, генерируя стабильный торговый профицит. В то же время наша национальная валюта двигалась в противоположном направлении, слабея под гнетом системы, которая поощряет финансовые спекуляции, а не поддерживает реальное производство.
Можно бесконечно критиковать эту систему. Можно продолжать писать письма в инстанции и получать формальные отписки, как это происходит уже много лет со мной. Но критика без предложения — это лишь сотрясание воздуха. Настоящие изменения начинаются тогда, когда за словами следует готовность к действию.
Поэтому мы, как часть IT- и финтех-сообщества Казахстана, хотим заявить открыто и ответственно: мы готовы создать и реализовать технологическое решение для этой проблемы.
У нас есть знания, компетенции и технологии, чтобы разработать и внедрить Единую цифровую платформу валютного обмена, о которой говорилось выше. Систему, которая будет:
- Прозрачной: Каждый участник рынка будет видеть, что курс формируется на основе реальных торговых операций.
- Справедливой: Она исключит возможность для банков-посредников извлекать сверхприбыль из спекуляций, не создавая ценности.
- Эффективной: Она напрямую свяжет покупателей и продавцов для реальных нужд, будь то оплата импортного контракта или покупка билета для заграничной поездки.
Мы ИП Шаман команда разработчиков, аналитиков и архитекторов, готовы создать прототип и дорожную карту внедрения. Мы готовы доказать на деле, что технологии могут служить не только инструментом для спекулянтов, но и надежным фундаментом для национальной экономической безопасности.
Технических преград для этого нет. Единственное, что необходимо для запуска этого проекта — политическая воля руководства Республики Казахстан.
Мы не просим денег. Мы просим дать нам возможность применить наши знания на благо страны. Мы обращаемся к AstanaHub, Президенту и Правительству: дайте «зеленый свет», и мы построим систему, которая вернет тенге силу, основанную на реальных достижениях нашей экономики, а не на прихотях финансовых игроков.
Будущее национальной валюты — это не вопрос веры или удачи. Это вопрос цифровых технологий и решимости.
Готовы ли мы к курсу - 1тг / 1.25$, вот в чем вопрос.
Share
